2. علامت‌دادن
الف. علامت‌های غير كلامي‌: حالت نگاه، گاه در زمینه‌ي نظم‌آموزي به كودكان، اعجاز مي‌‌كند. يك نگاه تند و طولانی، كودك را به كاري كه بايد انجام دهد راهنمايي مي‌‌كند؛ زیرا چشم‌ها حرف مي‌‌زنند. علامت‌دادن با دست نيز مي‌تواند ابزار مهمي در نظم‌آموزي باشد.
ب. علامت‌های كلامي‌: کلام بهترين راه براي برقراري ارتباطي موثر است. والدين مي‌توانند از اين ابزار به‌خوبي استفاده کرده‌ و پيام‌شان را به شكلي ملايم و با خونسردي به فرزند‌شان مخابره کنند. براي تاثير‌گذاريِ بهتر، خوب است که والدين از جملاتي با فاعلِ «من» استفاده کنند. براي مثال اگر کودک‌تان اتاق را به هم ريخته به‌جاي اين‌که او را مورد عتاب و سرزنش قرار داده و به او بگوييد: «تو چه‌قدر بچه بدي هستي» يا «تو بايد از خودت خجالت بکشي»، بهتر است از اين جمله استفاده کنيد: «من از اين‌که اتاق به هم ريخته باشد خيلي ناراحت مي‌‌شوم». اين جملات فاقد بار سرزنش، تحقير و اجبار است و تنها به کودک مي‌‌فهماند که والدين او چه احساسي دارند و او را تحريک مي‌‌کند تا به آن‌ها کمک کند. در مورد بچه‌هاي کوچک‌تر، براي اين‌که بتوانند جمله‌هاي با فاعلِ «من» را درک کنند، والدين بهتر است از پيام غير کلامي استفاده کنند؛ براي مثال، وقتي پدر، «علي» کوچولو را در فروشگاه بغل گرفته و او مرتب به شکم پدر لگد مي‌‌زند و با هر لگد، خنده‌اي سر مي‌‌دهد، پدر فوراً «علي» را به زمين مي‌‌گذارد و دستش را به علامت درد روي شکمش مي‌‌گذارد و به راه مي‌‌افتد (پيام غيرکلامي‌). اين پيام به «علي» مي‌‌گويد: وقتي به شکمم لگد مي‌‌زني، دردم مي‌‌گيرد، بنابراين دوست ندارم تو را بغل کنم.

3. گوشزد‌كردن
 شايد به ياد‌آوردن اين خاطره برای شما لذت‌بخش باشد كه پليس راهنمايي به‌جاي جريمه‌کردن، تنها به شما اخطار داده است. در بسياري مواقع اخطار‌دادن و گوشزد‌كردن كافي است تا رفتاري اصلاح شود؛ «اگر يك بار ديگر توپ را داخل اتاق بياوري، از تو مي‌‌گيرمش». اگر درباره‌ي موضوعي چند بار پشت سر هم اخطار داديد و كودك به بد‌رفتاري‌اش ادامه داد، وقت آن است برای اعمال او مجازاتی در نظر بگیرید.
4. تحسين‌كردن رفتارهای درست
طبيعت انسان اين‌گونه است كه اگر برای انجام كاري تشويق شود، با تلاش بيشتري به آن كار مي‌پردازد. از اين رو، وقتي تغیير مثبتي در فرزندتان مي‌بينيد او را تشويق كنيد و در مقام تحسينش حرف بزنيد.  اين كار شما، باعث مي‌شود كه رفتارهاي درست در كودك‌تان تقويت شده و به‌تدريج جايگزين رفتارهاي نادرست او شود.

ب. اقدامات جدي
گاه اقدامات جزيي نتیجه نمی‌دهد و به اقدامات جدي‌تری احتياج داريم. البته بايد به اين نكته توجه داشته باشيم كه رفتار بد بچه‌ها بيشتر اوقات، نه براي انتقام‌گرفتن از ما، بلكه براي رسيدن به خواسته‌هاي‌شان است. در مواقعي، بدرفتاري كودك از آن روست كه به لحاظ جسماني آمادگي انجام كاري را ندارد. يك كودك دو ساله ممكن است ليوان شيرش را بارها بريزد؛ زيرا نمي‌‌تواند دستگيره‌ي فنجان را به‌درستي در دستش نگه دارد. در بسياري مواقع، بدرفتاري كودك از آن روست كه مي‌‌خواهد نيازهايش را خود برآورده سازد. ممكن است بخواهد بگويد كه مسئولیتی دارد یا احساس كند كه مورد پذيرش است و يا اين‌که توجه ديگران را جلب کند.
براي برخورد با رفتار بدِ كودك، سه كار مي‌‌توان انجام داد:

1. جبران خسارت: وقتي كودك مشكلي ايجاد مي‌‌کند يا چيزي را مي‌‌شكند، بايد تا آن‌جا كه امكان دارد خسارت را جبران كند. مثلاً جبران خسارت كودكي كه شيرش را روي زمين ريخته، اين است كه در تميز‌كردن فرش يا زمين به مادرش كمك كند. 

2. محدوديت: هنگامی كه بچه‌ها از امتياز خود سوء استفاده مي‌كنند، مي‌‌توان امتيازي را كه به آن‌ها داده شده، محدود كرد. محدوديت به اين معناست كه يكي از امتيازات كودك را براي مدت کوتاهی از او مي‌‌گيريد. از جمله‌ي اين محدوديت‌ها مي‌‌توان به جلوگیری از تماشاي تلويزيون و بازي‌نكردن با اسباب‌بازي‌ها اشاره کرد. البته بايد توجه داشت که اين محدوديت‌ها نبايد بيش از حد طولاني شود. يک يا دو هفته مي‌‌تواند براي فرزندمان در حکم هميشه باشد.

3. فرستادن كودك به اتاقش: فرستادن كودك به اتاقش روش مؤثري است كه مي‌‌تواند جايگزين داد‌كشيدن، بد و بي‌راه‌گفتن، تهديد‌كردن و كتك‌زدن او باشد. اين روش از عصبانیت شما جلوگیری می‌کند. در اين اقدام، كودك را دقايقي به اتاق خودش مي‌فرستيد تا در آن‌جا تنها باشد. در اين مدت او از جمع ديگران خارج مي‌‌شود و برای مدتی نمی‌تواند بازي و تفريح کند. محروم‌شدن از فعاليت نوعي مجازات است. این اقدام از آن رو مؤثر است كه بچه‌ها آن را دوست ندارند. هم‌چنین بيشترين اثربخشي را بر كودكان سه تا دوازده ساله دارد. اجراي اين روش در آغاز، ممكن است با دشواري‌هايي همراه باشد. بعضي از بچه‌ها شما را در آغاز ناراحت مي‌‌كنند. بنابراین باید آمادگي كامل داشته باشيد. در اين روش به نكاتي بايد توجه كرد كه در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
محيطي كه كودك را به آنجا مي‌‌فرستيد بايد مهياي اين كار باشد:
 پیش از هر چيز باید اتاق ايمن باشد؛
 وسايل سرگرم‌كننده را از آن‌جا خارج کرده باشید؛
 ‌ اين روش را براي كودك‌تان توضيح دهيد؛
 به او بگوييد به اتاق خود رفتن يعني چه؛
 اگر كودك شما هنوز زمان را متوجه نمي‌‌شود از ساعت زنگ‌دار استفاده كنيد؛
 رفتار نادرست مورد نظر را به او یادآوری کنید.
مدت زماني كه كودك بايد به اتاق خود فرستاده شود:
 براي كودكان دو تا سه ساله، يك يا دو دقيقه كافي است؛
 براي كودكان سه تا پنج ساله، دو يا سه دقيقه كافي است؛
 براي بچه‌هاي پنج سال به بالا، پنج دقيقه كافي است.
البته باید براي كودك توضيح داد كه زمان‌های یاد شده از هنگامی محاسبه مي‌‌شود كه كودك آرام گرفته باشد.
اگر كودك از رفتن به اتاقش امتناع كرد، بايد از روش ديگري سود جست. وقتي كودك از رفتن به اتاقش خوداري مي‌‌کند، يك دقيقه صبر كنيد و دوباره از او بخواهيد. اشكالي ندارد كه به كودك‌تان یک دقيقه فرصت فكر‌كردن بدهيد. به او بگوييد: «خوب فكر كن! اگر به اتاقت نروي، اجازه نداري سوار دوچرخه‌ات بشوي. من با تو بحثي ندارم؛ تصميمش با خودت است». اگر كودك‌تان به اين نتيجه رسيد كه به اتاقش برود شما به مقصود‌تان رسيده‌ايد، وگرنه بايد او را از يكي از امتيازاتش محروم كنيد. برای مثال، مي‌توانيد دوچرخه‌اش را قفل كنيد و به او بگوييد در صورتي مي‌‌تواند از آن استفاده كند كه براي مدت تعيين شده به اتاقش برود. البته به اين نكته توجه داشته باشيد كه باید چيزي را انتخاب كنيد كه به‌راحتي بتوانيد از كودك بگيريد.   
نكته‌ي پایانی و مهم كه بايد به آن توجه داشت:
 در نظم‌آموزي به كودك، به ‌هيچ‌وجه نبايد عصباني شد و از كوره در رفت؛ زيرا در اين‌صورت كودك می‌آموزد كه چگونه می‌تواند شما را عصباني كند و در آينده نيز همين كار را تكرار خواهد كرد. افزون بر این، اگر هدفش از بي‌نظمي جلب توجه شما بوده باشد، با عصباني‌شدن نه تنها او را به مقصودش می‌رسانید بلكه باعث تقويت رفتارش نيز می‌شوید.

م.همتی-مشاور

صفحات: 1· 2